Wartość godziwa nie występuje na gruncie podatków dochodowych, natomiast możemy się z nim spotkać w zakresie rachunkowości. Z uwagi na fakt, że ustawa o rachunkowości bardzo często posługuje się tym zwrotem, postaramy się ustalić, w jaki sposób zdefiniować oraz ustalić wartość godziwą.
Wartość godziwa jako parametr wyceny aktywów i pasywów
Ustawa o rachunkowości nie zawiera definicji wartości godziwej w słowniczku ustawowym określonym w art. 3, jednak określenie tego pojęcia odnajdziemy w części ustawy odnoszącej się do ogólnych zasad wyceny aktywów oraz pasywów.
Otóż zgodnie z art. 28 ust. 6 ww. ustawy za wartość godziwą przyjmuje się kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Wartość godziwą instrumentów finansowych znajdujących się w obrocie na aktywnym rynku stanowi cena rynkowa pomniejszona o koszty związane z przeprowadzeniem transakcji, gdyby ich wysokość była znacząca. Cenę rynkową aktywów finansowych posiadanych przez jednostkę oraz zobowiązań finansowych, które jednostka zamierza zaciągnąć, stanowi zgłoszona na rynku bieżąca oferta kupna, natomiast cenę rynkową aktywów finansowych, które jednostka zamierza nabyć, oraz zaciągniętych zobowiązań finansowych stanowi zgłoszona na rynek bieżąca oferta sprzedaży.
Warto zatem zauważyć, że wartość godziwa zasadniczo opiera się na 3 elementach:
- wymienialność,
- oparcie na warunkach rynkowych,
- w porównaniu do transakcji pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami.
W zakresie ustalenia wartości godziwej można również sięgnąć do § 24 MSSF 13 „Wycena wartości godziwej”, gdzie czytamy, że za wartość godziwą przyjmuje się cenę, którą by otrzymano za sprzedaż składnika aktywów lub zapłacono za przeniesienie zobowiązania w transakcji przeprowadzonej na zwykłych warunkach na głównym (lub najkorzystniejszym) rynku na dzień wyceny w aktualnych warunkach rynkowych (tj. cenę wyjścia), bez względu na to, czy cena ta jest bezpośrednio obserwowalna lub oszacowana z użyciem innej techniki wyceny.
W § 27 i 28 MSSF 13 określa zasady ustalania ceny dla aktywów niefinansowych. Wartość ta oznacza zdolność uczestnika rynku do osiągnięcia korzyści ekonomicznych wskutek największego i najlepszego wykorzystania tego składnika albo przez jego sprzedaż innemu uczestnikowi rynku, który zapewniłby również najefektywniejsze jego użycie pod warunkiem, że wykorzystanie danego składnika aktywów niefinansowych powinno być fizycznie możliwe, prawnie dopuszczalne i wykonalne finansowo.
Jeżeli zatem analizujemy podstawy wartości godziwej na podstawie MSSF 13, to należy wskazać, że opierają się one na następujących elementach:
- uczestnicy rynku,
- cena wyjścia,
- uznanie rynku podstawowego za rynek wyjścia,
- najpełniejsze i najlepsze wykorzystanie aktywów niefinansowych.
Należy również zaznaczyć, że do wartości godziwej odnosi się Krajowy Standard Rachunkowości nr 4 „Utrata wartości aktywów”. W pkt 2.10. możemy przeczytać, że wartość handlowa ustalana jest w związku ze stosowaniem zasady ostrożnej wyceny przyszłych korzyści ekonomicznych netto z obiektu oceny utraty wartości, ustalonej przy założeniu, że istnieje aktywny rynek (tj. rynek, na którym: (a) dobra będące przedmiotem obrotu handlowego mają jednorodny charakter, (b) praktycznie zawsze występują nabywcy i sprzedawcy zainteresowani danym dobrem, (c) informacja o cenach tych dóbr jest powszechnie dostępna) na ten obiekt. Wartość ta odpowiada cenie sprzedaży netto (w rozumieniu art. 28 ust. 5 ustawy) danego obiektu oceny utraty wartości.
W przypadku niemożności ustalenia ceny sprzedaży netto dostępnej na aktywnym rynku – wartość handlową obiektu oceny utraty wartości określa jego oszacowana wartość godziwa (w rozumieniu art. 28 ust. 6 ustawy), pomniejszona o spodziewane do poniesienia i dające się bezpośrednio przyporządkować do czynności zbycia obiektu oceny utraty wartości wydatki środków pieniężnych stanowiące łącznie przewidywane koszty sprzedaży (zbycia/likwidacji) tego obiektu, z wyłączeniem kosztów finansowych i obciążeń z tytułu podatku dochodowego.
Dalej wskażmy, że zgodnie z pkt 6.3.10 KSR 4 w zależności od rodzaju składnika aktywów za cenę sprzedaży przyjmuje się notowania giełd towarowych, ceny stosowane przez konkurentów, ceny według własnego cennika jednostki lub ceny wynikające z umów z odbiorcami, jeżeli są one wiarygodne. Jeżeli dla wycenianego składnika rzeczowych aktywów obrotowych nie jest możliwe ustalenie w powyższy sposób ceny sprzedaży, należy w inny sposób określić jego wartość godziwą na dzień bilansowy.
Przykłady zastosowania wartości godziwej w ustawie o rachunkowości
Powracając na grunt ustawy o rachunkowości, wskażmy, że wycena na podstawie wartości godziwej pojawia się w wielu miejscach ustawy. Na potrzeby naszego artykułu zajmiemy się przypadkiem wyceny aktywa w postaci nieruchomości.
Zgodnie z art. 28 ust. 1 pkt 1a ustawy nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne zaliczane do inwestycji wycenia się według cen nabycia lub kosztów wytworzenia, lub wartości przeszacowanej (po aktualizacji wyceny środków trwałych), pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości lub według ceny rynkowej bądź inaczej określonej wartości godziwej.
W świetle powyższego podstawową metodą wyceny jest koszt historyczny, tj. cena nabycia nieruchomości. Alternatywną metodą wyceny jest wycena według cen (wartości) rynkowych obowiązujących na dzień bilansowy, a w przypadku braku aktywnego rynku nieruchomości – do poziomu inaczej ustalonej wartości godziwej.
Stosowanie do wyceny modelu wartości godziwej wymaga stosowania przeszacowań na każdy dzień bilansowy. Należy przyjąć, że taki model wyceny nieruchomości będzie uzasadniony w tych przypadkach, gdy brak jest możliwości porównania wartości nieruchomości a cenami rynkowymi.
W takim przypadku skutki finansowe wyceny zgodnie z wartością godziwą są ujmowane bezpośrednio w wyniku finansowym jednostki jako koszty i przychody pozostałej działalności operacyjnej (art. 35 ust. 4 ustawy o rachunkowości).
W kontekście wyceny nieruchomości według wartości godziwej warto też wskazać, że zgodnie z MSSF 40 „Nieruchomości inwestycyjne” zaleca się, lecz nie wprowadza wymogu, aby wyceniając wartość godziwą nieruchomości inwestycyjnej, jednostka korzystała z wyceny wykwalifikowanego i niezależnego rzeczoznawcy, który ostatnio przeprowadzał wyceny nieruchomości inwestycyjnych o podobnym charakterze i podobnej lokalizacji.
Na zakończenie wskażmy, że zgodnie z art. 28a ustawy o rachunkowości jednostka mikro nie wycenia aktywów i pasywów według wartości godziwej i skorygowanej ceny nabycia. Jednostka mikro to m.in. spółka, która w roku obrotowym, za który sporządza sprawozdanie finansowe, oraz w roku poprzedzającym ten rok obrotowy, a w przypadku jednostek rozpoczynających działalność – w roku obrotowym, w którym rozpoczęły działalność, nie przekroczyły co najmniej 2 z następujących 3 wielkości:
- 1 500 000 zł – w przypadku sumy aktywów bilansu na koniec roku obrotowego,
- 3 000 000 zł – w przypadku przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy,
- 10 osób – w przypadku średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etaty.
Wartość godziwa w rozumieniu ustawy o rachunkowości opiera się na odwołaniu do kwoty, za jaką dane aktywa są wymienialne w warunkach rynkowych w transakcjach pomiędzy świadomymi i niepowiązanymi podmiotami. Nie jest jednak zasadne proste sprowadzanie wartości godziwej do wartości rynkowej, ponieważ przy ustalaniu wartości godziwej należy również brać pod uwagę inne (dodatkowe) parametry.
