Fundacja rodzinna to całkiem świeży twór prawny. W swoich założeniach całkowicie różni się od innych fundacji. Instytucja ta została bowiem stworzona w innych celach. Tutaj najważniejsze jest zadbanie o dobro majątku spadkodawcy oraz interesy spadkobierców. Fundacja rodzinna stanowi bowiem podmiot, którego nadrzędnym zadaniem będzie zarządzanie mieniem rodzinnym po śmierci jego właściciela oraz jego ochrona przed negatywnymi skutkami dziedziczenia, takimi jak wielość spadkobierców, konflikty rodzinne czy chęć sprzedaży firmy rodzinnej lub rozdrobnienia w kwestii udziałów bądź akcji spółki. Jednak co, gdy fundacja nie będzie prawidłowo rozporządzała majątkiem i dojdzie do powstania znacznego zadłużenia? Czy możliwe wówczas będzie ogłoszenie upadłości w fundacji rodzinnej?
Fundacja rodzinna – szybkie omówienie
W niniejszym artykule skupimy się na kwestii tego, czy fundacja rodzinna może ogłosić upadłość, a jeżeli tak, to w jakich sytuacjach. Aby jednak lepiej zrozumieć tę kwestię, warto przypomnieć sobie, czym w ogóle jest ta instytucja, jakie są jej cele oraz co z jej osobowością prawną.
Jak możemy dowiedzieć się z ustawy o fundacji rodzinnej, zasadniczym celem tej fundacji jest ochrona majątku rodzinnego, w szczególności przedsiębiorstwa prowadzonego przez fundatora. Fundacja ma zapewnić ciągłość działalności firmy oraz umożliwić osobom najbliższym fundatora korzystanie z zysków przez nią generowanych. Mimo że fundacja ma być zarządzana zgodnie ze statutem określonym przez jej założyciela, to w rzeczywistości jej działalność ma zabezpieczać nie interesy fundatora, a wskazanych przez niego beneficjentów (w praktyce najczęściej spadkobierców). Organy zarządzające fundacją są zobowiązane do takiego działania, aby utrzymać jej rentowność i dostarczać środki utrzymania przyszłym pokoleniom. Jednocześnie beneficjenci nie są władni swobodnie rozporządzać majątkiem podmiotu. Przedsiębiorstwo rodzinne ma być bowiem prowadzone zgodnie ze statutem fundacji, o którym w całości decyduje fundator.
Fundacja rodzinna tworzona jest przez fundatora lub fundatorów, którzy wyposażają ją w majątek służący zaspokojeniu potrzeb beneficjentów. Ma ona własną zdolność prawną i zdolność sądową. Może zatem występować jako samodzielny podmiot w obrocie prawnym (pozywać i być pozywaną), działając przez swoje organy. Ma własny majątek oraz odpowiada za własne zobowiązania. Trzeba przy tym pamiętać, że wartość funduszu założycielskiego nie może być niższa niż 100 tys. zł.
Kto prowadzi fundację rodzinną?
Do zarządzania fundacją rodzinną powołane zostają jej organy. Są to zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów.
Zarząd, tak jak w przypadku spółek prawa handlowego, jest odpowiedzialny za prowadzenie spraw fundacji oraz jej reprezentację. Ma obowiązek również dbać o realizację celów, dla jakich podmiot ten został powołany (cele są określone w statucie). Ma on zatem działać w sposób zapewniający płynność finansową i wypłacalność fundacji, a także spełniać świadczenia przysługujące beneficjentom.
Rada nadzorcza jest organem fakultatywnym. Fundator może ją ustanowić, ale nie musi tego robić. Jest to ciało mające pełnić funkcję kontrolną wobec zarządu, w szczególności przewidywać, że zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem określonej czynności. Statut fundacji może jednak rozszerzyć jej uprawnienia, m.in. poprzez zastrzeżenie, że określone czynności zarządu będą mogły zostać dokonane jedynie za uprzednim uzyskaniem zgody rady nadzorczej.
Najważniejszym organem jest zgromadzenie beneficjentów. Składa się ono z beneficjentów fundacji, uprawnionych — zgodnie ze statutem — do uczestnictwa w nim. Zgromadzenie jest zwoływane przez zarząd, chyba że statut stanowi inaczej. Jest ono odpowiedzialne za podejmowanie najistotniejszych uchwał, takich jak rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdania finansowego fundacji za poprzedni rok obrotowy, udzielanie absolutorium członkom organów fundacji z wykonania przez nich obowiązków, podział lub pokrycie wyniku finansowego netto, a także inne sprawy, które zostały wymienione w ustawie lub statucie.
Fundacja rodzinna – działalność gospodarcza
Mimo że fundacja rodzinna wcale nie musi prowadzić działalności gospodarczej, to wydaje się, że bez tego ciężko byłoby zagwarantować beneficjentom stały dopływ środków finansowych. Dlatego też najczęściej spotkamy fundacje, które w rzeczywistości stanowią przedsiębiorstwa.
Ustawa jednak ogranicza działalność gospodarczą fundacji, gdyż nie może ona prowadzić każdego jej rodzaju. Może wykonywać działalność jedynie w następującym zakresie:
- zbywania mienia, jeżeli to mienie nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
- najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia;
- przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, a także uczestnictwa w takich podmiotach;
- nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielania pożyczek beneficjentom oraz spółkom prawa handlowego, w których ma udziały lub akcje;
- obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z jej działalnością;
- produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, wyłącznie w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym;
- gospodarki leśnej.
Powyższy katalog jest zamknięty i podmioty zarządzające fundacją powinny o tym pamiętać. Jeżeli bowiem fundacja będzie prowadziła działalność w sposób wykraczający poza zakres określony w ustawie, działalność ta zostanie opodatkowana podatkiem CIT w wysokości aż 25% podstawy opodatkowania. Jest to podatek „karny”, który ma odstraszać przed nadużyciami ze strony osób prowadzących fundacje.
Ogłoszenie upadłości w fundacji rodzinnej a osobowość prawna
Kwestią ściśle powiązaną z możliwością ogłoszenia upadłości jest posiadanie osobowości prawnej. Bez niej przeprowadzenie postępowania upadłościowego byłoby niemożliwe. Jak wskazuje ustawa, każda fundacja rodzinna ma osobowość prawną. Uzyskuje ją poprzez wpis do rejestru fundacji rodzinnych. Jest to sądowa ewidencja utworzona specjalnie dla tej instytucji. Zgłoszenia ustanowienia fundacji rodzinnej dokonuje fundator, a w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie – zarząd fundacji.
Prawa i obowiązki fundatora i beneficjenta są niezbywalne. Co bardzo ważne, fundator nie może być po swojej śmierci zastąpiony przez jego następców prawnych. Wyjątkiem jest sytuacja, w której dochodzi do śmierci fundatora i braku beneficjenta uprawnionego do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Wówczas mienie to przypada spadkobiercom fundatora, tj. jest przekazywane w zwykłym postępowaniu spadkowym.
Co z tą upadłością?
Ustawa Prawo upadłościowe przewiduje zamknięty katalog podmiotów, którym przysługuje zdolność upadłościowa. Są to:
- przedsiębiorcy;
- spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, proste spółki akcyjne i spółki akcyjne nieprowadzące działalności gospodarczej;
- wspólnicy osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem;
- wspólnicy spółek partnerskich;
- osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej (konsumenci).
Zdążyliśmy już wytłumaczyć, że fundacja rodzinna nie stanowi żadnego rodzaju spółki prawa handlowego. Nie jest również osobą fizyczną czy spółką cywilną. A zatem, aby upadłość mogła zostać ogłoszona wobec fundacji, musi ona być przedsiębiorcą w rozumieniu art. 431 kc. Zgodnie z tym przepisem przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której ustawa przyznaje taką zdolność, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Fundacja rodzinna prowadząca we własnym imieniu działalność wpisuje się zatem w definicję przedsiębiorcy.
Ustawa dopuszcza możliwość prowadzenia przez fundację rodzinną działalności gospodarczej, ale trzeba pamiętać, że tylko w ściśle określonym zakresie. Katalog rodzajów działalności jest zamknięty. Rozpoczęcie prowadzenia przez fundację któregoś typu działalności określonych w ustawie jest równoznaczne z uzyskaniem przez nią statusu przedsiębiorcy. Idąc dalej, przyznanie fundacji rodzinnej statusu przedsiębiorcy uprawnia ją do zainicjowania postępowania upadłościowego.
