Fundacja rodzinna to nowość w polskim prawie, która pojawiła się pod koniec maja 2023 roku. Ta szczególna osoba prawna pozwala na zabezpieczenie interesów majątkowych firm rodzinnych. Sprawdźmy, jakie są wady i zalety fundacji rodzinnej.
Czym jest fundacja rodzinna?
Zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 i 2 Ustawy o fundacji rodzinnej fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej. Przez świadczenie rozumie się tutaj składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację rodzinną, albo fundację rodzinną w organizacji, zgodnie ze statutem i listą beneficjentów.
Fundacja rodzinna jest formą na zabezpieczenie rodzinnej firmy na kilka pokoleń do przodu. Dzięki niej jej członkom zostają zapewnione środki finansowe na prowadzenie danego przedsiębiorstwa. W ten sposób następcy prawni właściciela nie muszą obawiać się o koszty związane z kontynuacją rodzinnego biznesu. Zostają oni jednocześnie odciążeni w zakresie załatwiania spraw związanych z przejściem prawa własności przedsiębiorstwa na nowych członków rodziny. Fundację rodzinną bardzo często porównuje się do skarbca, w którym gromadzony jest odpowiedni kapitał pozwalający na prowadzenie firmy bez przestoju spowodowanego np. śmiercią lub chorobą jej właściciela. Dzięki takiemu rozwiązaniu przedsiębiorstwo może być aktywne na rynku i nie musi obawiać się likwidacji lub zawieszenia prowadzonej przez siebie działalności.
Z racji tego, że fundacja rodzinna jest osobą prawną, musimy uznać ją za odrębny podmiot. Nie stanowi części składowej przedsiębiorstwa, z którym jest jednak oczywiście powiązana. Zgodnie z obowiązującymi przepisami fundacja tego rodzaju może wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 Ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców tylko w zakresie:
- zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
- najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
- przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
- nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielania pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna ma udziały albo akcje, spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik, beneficjentom;
- obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
- produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile liczba produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu, stanowi co najmniej 50% tego produktu;
- gospodarki leśnej.
Zalety fundacji rodzinnej
Podstawową zaletą fundacji rodzinnej jest zabezpieczenie sukcesji przedsiębiorstwa na rzecz członków rodziny jej właściciela. Dzięki takiemu rozwiązaniu firma nie trafi w obce ręce i będzie można ją rozwijać zgodnie z zamysłem fundatora. Takie zabezpieczenie następuje nie tylko na poczet pierwszych potencjalnych spadkobierców przedsiębiorcy, ale na rzecz kilku pokoleń do przodu. W ten sposób firma może umocnić swoją pozycję na rynku i zachować swój rodzinny charakter.
Kolejnym plusem fundacji rodzinnej jest zabezpieczenie udziałów w przedsiębiorstwie przed ich ewentualnym podziałem pomiędzy spadkobiercami. Takie rozwiązanie stanowi zabezpieczenie przed rozwodnieniem udziałów i akcji w przypadku dziedziczenia ich przez dalszych krewnych oraz ich potomstwo.
Fundacja rodzinna umożliwia również wprowadzenie jednolitych zasad wypłaty zysku i innych świadczeń pieniężnych w ramach zgromadzonego majątku. W tym zakresie fundator może określić warunki, które pozwolą poszczególnym następcom prawnym na pobieranie zysku z fundacji. Ustawodawca nie wprowadził tutaj żadnych ograniczeń, wszystko zależy więc od woli fundatora.
Przykład 1.
Pan Jan jest od kilkunastu lat właścicielem dobrze prosperującej firmy rodzinnej. Ma kilkoro dzieci, które również doczekały się swojego potomstwa. Chcąc zabezpieczyć firmę przed ewentualnym przejęciem przez osoby trzecie oraz roztrwonieniem majątku przez członków rodziny, postanowił powołać do życia fundację rodzinną powiązaną ze swoimi przedsiębiorstwem. Pan Jan chciałby wprowadzić warunek wypłaty zysków z fundacji polegający na tym, że uprawniony do wypłaty musi pracować i osiągać własne dochody oraz nie może wypłacać w ciągu roku kalendarzowego zysku większego niż 10 000 zł. Czy taki warunek może zostać wprowadzony do fundacji rodzinnej?
Tak, ponieważ zasady odnoszące się do wypłaty zysku z fundacji rodzinnej podlegają wyłącznej woli fundatora. Ma on prawo do wprowadzenia dowolnie wybranych przez siebie reguł podziału zysku.
Majątek fundacji rodzinnej jest oddzielony od majątku prywatnego fundatora oraz majątku prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa. Jednocześnie jest on chroniony przed roszczeniami ze strony wierzycieli firmy. Takie rozwiązanie pozwala zgromadzić środki pieniężne będące zabezpieczeniem w razie problemów finansowych zarówno samego fundatora, jak i jego przedsiębiorstwa. Przykładowo, jeśli firma zacznie generować straty, to majątek fundacji rodzinnej może posłużyć jako źródło spłaty długów przedsiębiorstwa. Pozwoli to na utrzymanie płynności finansowej i ochroni przed ewentualnym ogłoszeniem upadłości. Pamiętajmy jednak, że fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania cywilnoprawne i zaległości podatkowe powstałe przed utworzeniem fundacji, choć tylko do wysokości wniesionego do niej mienia.
Wady fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna ma niestety pewne mankamenty. Pierwszym jest konieczność zgromadzenia kwoty co najmniej 100 000 zł, która musi zasilić majątek fundacji. Dla mniejszych przedsiębiorstw spełnienie tego warunku może być trudne i odsunie w czasie decyzję o utworzeniu omawianej fundacji. Zgromadzenie ww. kwoty jest kluczowe dla procesu rejestracji fundacji rodzinnej. Bez tego kroku sąd nie zgodzi się na wpis nowej fundacji do rejestru.
Minusem jest również zakaz wycofywania środków wprowadzonych na pokrycie majątku fundacji. Raz wniesione pieniądze nie mogą być wycofane, nawet przez samego fundatora. Powoduje to, że fundacja rodzinna nie jest dobrym rozwiązaniem dla bieżącej działalności operacyjnej powiązanej z prowadzeniem danego przedsiębiorstwa. Majątek fundacji nie może bowiem służyć zaspokajaniu bieżących potrzeb firmy. Niezależnie od tego późniejsza wypłata całego wniesionego majątku fundacji nie jest w ogóle opłacalna. Taka czynność jest bowiem opodatkowana podatkiem dochodowym od osób prawnych w stawce 15%.
Wypłaty świadczeń wypracowanych przez fundację rodzinną również podlegają ograniczeniom i nie chodzi tutaj o warunki ograniczające taką możliwość, które może stworzyć fundator. Ustawodawca wskazał, że wypłata świadczeń dla beneficjentów jest dopuszczalna tylko, gdy nie zagrozi wypłacalności fundacji wobec innych wierzycieli. Jeśli fundacja rodzinna będzie miała zobowiązania wobec osób trzecich, to wypłata świadczeń (zysku) może nie być możliwa nawet przez dłuższy okres.
Równie istotna jest możliwość pociągnięcia zarządu fundacji do odpowiedzialności karnej, jeżeli swoimi działaniami doprowadzi on do stanu niewypłacalności fundacji rodzinnej. Taka odpowiedzialność czeka również osoby uprawnione do prowadzenia spraw fundacji, gdy utrudnią lub udaremnią one wykonywanie obowiązków informacyjnych na temat fundacji względem Krajowej Informacji Skarbowej.
Podsumowując, fundacja rodzinna jest osobą prawną, która ma na celu zabezpieczenie przedsiębiorstwa rodzinnego. Stanowi formę skarbnicy, w której gromadzony jest odpowiedni kapitał zabezpieczający interes przyszłych pokoleń przedsiębiorcy. Fundacja ma wiele zalet, jednak wymaga na początku zgromadzenia wysokiego majątku, którego w zasadzie nie będzie można wypłacić przez cały czas jej trwania. Takie rozwiązanie jest idealne dla średnich i dużych firm rodzinnych istniejących na rynku od dłuższego czasu. Założenie fundacji rodzinnej dla małego i mikroprzedsiębiorstwa nie wydaje się korzystne.
